Świadczenie 500+ a opieka naprzemienna – komu przysługuje?

Świadczenia rodzinne w Polsce są wypłacane z programu Rodzina 500 Plus od 1 kwietnia 2016 roku na każde drugie i kolejne dziecko, a w przypadku spełnienia kryterium dochodowego – również na pierwsze. Od tego czasu program przeszedł kilka drobnych zmian organizacyjnych, w tym również te dotyczące świadczeń w przypadku rodziców sprawujących opiekę naprzemienną nad dzieckiem lub dziećmi. W maju 2019 roku zatwierdzona podpisem prezydenta Andrzeja Dudy została istotna dla wielu rodzin zmiana usuwająca kryterium dochodowe dotyczące wypłaty środków na pierwsze dziecko. Jakie są aktualne warunki w programie pięćset plus i jak wyglądają one w przypadku rodzin, w których rodzice dziecka nie mieszkają razem, ale dzielą się opieką nad nim?

Aktualne warunki 500+

Świadczenie z programu Rodzina 500 plus od nowego okresu zasiłkowego w 2019 roku będzie wypłacane na wszystkie dzieci, bez zróżnicowania na pierwsze i kolejne. Rodzi to nowe możliwości wnioskowania. Od 1 lipca 2019 roku przyjmowane są wnioski elektroniczne, od sierpnia w postaci tradycyjnej. Czy zmiany te mają wpływ na świadczenie dla rodziców sprawujących opiekę naprzemienną? Wprost nie zostały doprecyzowane jej warunki w nowelizacjach ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, dlatego właściwie niewiele się zmieni. A wypłacanie świadczeń rodzicom, którzy wspólnie wychowują dziecko, choć nie tworzą związku i rodziny, mimo iż uregulowane w pewien sposób prawnie, nie jest jednoznaczne.

Z zasady w programie świadczenie jest należne rodzicowi, przy którym zamieszkuje dziecko. Jednak w artykule 8 ustęp 2 ustawy jest mowa o opiece naprzemiennej wykonywanej w porównywalnych, powtarzających się okresach przez rodziców niebędących małżeństwem i żyjących w rozłączeniu. W takiej sytuacji, według artykułu 5 ustęp 2a tej samej ustawy, należne świadczenie za dany miesiąc przysługuje w połowie dla obojga rodziców. Ponadto, dziecko w osobnych rodzinach tworzonych przez rodziców może być liczone do liczby dzieci.

Czym jest opieka naprzemienna?

W prawodawstwie polskim – zarówno kodeksie rodzinnym, jak i postępowania cywilnego nie posługuje się definicją opieki naprzemiennej. Z tegoż powodu w orzeczeniach sądu rzadko można spotkać się z taki sformułowaniem, co może rodzić pewne problemy w myśl ustawy i jej interpretacji w urzędach. Opieka naprzemienna to jednoczesne sprawowanie władzy rodzicielskiej przez obojga rodziców w ustalonych wspólnie okresach. W myśl ustawy o wsparciu państwa w wychowywaniu dzieci, aby opieka naprzemienna uprawniała do uzyskania świadczenia 500+ powinna być ona w powtarzalnych odcinkach czasu, o porównywalnym czasie trwania. Orzeczenia sądów rodzinnych najczęściej w swoich wyrokach opisują sposób sprawowania opieki nad dzieckiem lub dziećmi przez rodziców, nie określając jednak jej tego typu sformułowaniami.

Uregulowania w sprawie wypłaty świadczenia rodzicielskiego

W przypadku świadczenia pięćset plus domyślnie przysługuje ono rodzicowi, przy którym zamieszkuje dziecko. Kiedy jednak rodzice sprawują opiekę naprzemienną, w myśl ustawy mogą oboje wnioskować o świadczenie. Wtedy też wypłacane jest ono w połowie matce, a w połowie ojcu dziecka. W innym wypadku może być ono wypłacone jednemu z rodziców. Zapis ustawy mówi o tym, że orzeczenie o opiece naprzemiennej, będącej podstawą do wypłaty świadczenia dla obojga rodziców, musi być wdane przez sąd.

Stanowisko urzędów i odwołania

Urzędy w ciągu kilku lat w różny sposób interpretowały zapisy o opiece naprzemiennej. Kobieta, która wyrokiem sądu ma ustanowioną opiekę naprzemienną ze swoim byłym małżonkiem nad nieletnią córką, otrzymała odmowę wypłaty świadczenia mimo przedstawienia odpowiednich dokumentów, gdyż według urzędu nie spełniła warunków określonych w artykule 8 ustęp 2 ustawy z 11 lutego 2016 roku. Złożyła jednak odwołanie od dostarczonej jej decyzji administracyjnej do sądu, wyrokiem którego sprawę wygrała. Urzędy jednak podejmują również decyzje skrajne z drugiej strony – osobom, które nie mają w orzeczeniu rozwodowym ustanowionej żadnej informacji o opiece, a jedynie posiadają nadal pełnię praw rodzicielskich, udzielają świadczeń dzielonych na dwoje rodziców. Stanowiska urzędów nie są ze sobą spójne, można się jednak od nich odwoływać – ale jak się okazuje, również sądy orzekają w zróżnicowany sposób w zbliżonych sprawach.

Opieka naprzemienna a 500 plus w wyrokach sądów

W sprawie ojca, który sprawuje opiekę nad swoim synem razem z matką, choć żyją rozłącznie, gmina wydała odmowę udzielenia świadczenia, posiłkując się tym samym przepisem. Ojciec włada pełnią praw rodzicielskich, podobnie jak matka dziecka, a opiekę dzielą między sobą na podstawie ustaleń ustnych. Wyrok sądu administracyjnego uchylił decyzję gminy, argumentując, że nie może ona faworyzować osób, które nie potrafią między sobą ustalić opieki nad dzieckiem, a zdają się na wyroki sądowe, karając osoby, które ustaliły we własnym zakresie brakiem świadczeń.

Autor: Aleksandra Ginalska